Χαμένη στα βάθη της γραπτής ιστορίας, η μαύρη σταφίδα συντρόφεψε διατροφικά τον Ελληνικό αλλά και τους Μεσογειακούς και Μεσανατολικούς λαούς για χιλιάδες χρόνια. Άλλοτε ως συστατικό της καθημερινής διατροφής σαν γλυκαντικό και θερμαντικό στους τόπους παραγωγής και άλλοτε ως είδος πολυτελείας (στη Ρώμη δύο αγγεία σταφίδας είχαν αξία ενός δούλου), ακολούθησε τη μοναχική της πορεία μέχρι τον 17ο αιώνα που διαδόθηκε και η καλλιέργεια της ξανθής.
Σήμερα τόσο η μαύρη σταφίδα όσο και η ξανθή διατίθενται σε πολλές συσκευασίες από μικρούς και μεγαλύτερους παραγωγούς ενώ ορισμένες ποιότητες όπως η αποξηραμένη σε «σκιά» έχουν πάρει τον gourmet δρόμο τους λόγω της ομαλής καραμελοποίησης των σακχάρων κατά την ξήρανση που δίνουν ελαφρές εξεζητημένες γεύσεις.
Χάρη στα οργανοληπτικά και βιοδιαθέσιμα (άμεσα αξιοποιήσιμα από τον οργανισμό) χαρακτηριστικά και τα συστατικά της χαρακτηρίζεται δίκαια υπερτροφή. Κάλιο, Μαγνήσιο, Ψευδάργυρος, φυσικά σάκχαρα, αντιοξειδωτικά, βιταμίνες, ανθοκυανίνες και πρεβιοτικές φρουκτάνες είναι μερικά μόνο από τα συστατικά που δυναμώνουν και προστατεύουν τον οργανισμό.
Για δεκαετίες θεωρήθηκε παράλογα μη επιθυμητή καλλιέργεια. Η ανάπτυξη της αποθαρρύνθηκε και επιδοτήθηκε η εκρίζωση των αμπελιών. Η πολιτική ενίσχυσης υποβάθμισε τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και εξαφάνισε το κίνητρο του αγρότη να επιδιώκει καλύτερη ποιότητα από τα στάδια της παραγωγής και της ξήρανσης. Η αγροτική πολιτική εξέλαβε τα προβλήματα οργάνωσης της διακίνησης και εμπορίας ως προβλήματα της παραγωγής και έδρασε λανθασμένα, αποθαρρύνοντας μια καλλιέργεια εξαιρετικά προσαρμοσμένη στο ανάγλυφο και το κλίμα της χώρας.
Ήδη στην Ελληνική παραγωγή προστέθηκε μεταπολεμικά και η Τουρκική ενώ συνεχίζεται η παρουσία παραδοσιακών παραγωγών όπως το Ιράν. Χώρες και περιοχές όπως η Αυστραλία, η Καλιφόρνια και η Κίνα αναπτύσσουν δυναμικούς σταφιδικούς κλάδους. Οι εξελίξεις είναι τέτοιες που απαιτούν μακρόχρονο όραμα και στρατηγική βασισμένα στην επιτυχημένη ανάδειξη των πλεονεκτημάτων της Ελληνικής σταφίδας. Η αναγνώριση ΠΟΠ είναι ένα από αυτά. Η μακρόχρονη παρουσία στις αγορές είναι ένα ακόμα.
Λίγη ιστορία
Από την Ενετοκρατία γενικεύτηκε η καλλιέργεια της Μαύρης Σταφίδας και εμπορευματοποιήθηκε έντονα στη Βορειοδυτική Πελοπόννησο και στα Ιόνια. Αργότερα η ξανθή σταφίδα διαδόθηκε στην βορειοανατολική Πελοπόννησο και την Κρήτη. Μέχρι τη μεγάλη άνθηση των εξαγωγών στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η φυλλοξήρα κατέστρεψε τα αμπέλια των άλλων χωρών, παρέμενε βασικό στοιχείο της εκχρηματισμένης αγροτικής οικονομίας και συντελούσε στην πρωτογενή σώρευση κεφαλαίου στον Ελληνικό αγροτικό χώρο. Με την φυλλοξήρα στην Δύση η εμπορευματική της αξία εκτοξεύτηκε και έφερνε πολύτιμο ξένο συνάλλαγμα σε μια Ελλάδα που ετοιμαζόταν να μεγαλώσει. Κατά την Κλειώ της Τεργέστης της εποχής: «τοσούτος χρυσός ρέει εν τη πτωχή Ελλάδι…».
Το αποτύπωμα της εποχής πολιτιστικά είναι οι μεγάλες σταφιδαποθήκες, τα νοικοκυρόσπιτα των παραγωγών και τα νεοκλασικά αρχοντικά των σταφιδεμπόρων. Έκτοτε οι σταφίδες συνόδεψαν την Ελληνική ιστορία διατροφικά και γαστρονομικά. Χρησίμεψε ως τροφή λαϊκή και στρατιωτική, σε νίκες και σε ήττες, σε άνθιση και σε κρίσεις. Ενέπνευσε τον Καρκαβίτσα που περιγράφει άμεσα την καλλιέργεια στην Ηλεία και έμμεσα τις επενδύσεις ομογενών στις «σταφιδαμπέλους». Η έναρξη της εξαγωγικής περιόδου σημαδευόταν από κανονιοβολισμό όταν εμφανιζόταν στον Κορινθιακό το πρώτο «εγγλέζικο σταφιδοβάπορο» για την πρώτη συναλλαγή της χρονιάς («πριμαρόλι της Βοστίτσας»).
Πριν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο η μαύρη σταφίδα παραμένει κύριο εξαγωγικό προϊόν της Ελλάδας και βασικό στοιχείο της Χριστουγεννιάτικης Πουτίγκας στην Βρετανία που τελικά μονοπωλεί το εμπόριο της Ελληνικής σταφίδας.
Στη διάρκεια του Μεσοπολέμου αναπτύσσεται και βελτιώνεται η διαδικασία διαλογής και συσκευασίας βασισμένη στα άφθονα εργατικά χέρια στα οποία προτέθηκαν οι πρόσφυγες της μικράς Ασίας. Ο αγώνας για «μεροκάματο 3,60 δραχμές» αφορά τις σταφιδεργάτριες της διαλογής που διαλέγουν χειρωνακτικά μεγέθη και ποιότητες. Ταυτόχρονα γενικεύεται η ανάμιξη Αγροτικών Συνεταιρισμών και των Ενώσεών τους στην διακίνηση. Στη διάρκεια της κατοχής, η πρώτη αντιστασιακή προκήρυξη για την περιοχή, τυπώνεται στον πολύγραφο της Παναιγιάλειας Ένωσης Συνεταιρισμών.
Μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο, η διαδικασία εκσυγχρονίζεται και βιομηχανοποιείται. Οι παραδοσιακοί μικροί εξαγωγείς δεν αντέχουν τον μεταξύ τους ανταγωνισμό και ο κλάδος σταδιακά συγκεντρώνεται. Ταυτόχρονα, η καλλιέργεια διαδίδεται σε Αυστραλία, Καλλιφόρνια και Κίνα που προσθέτουν μεγάλες φυτείες σε εκείνες της Τουρκίας, Αρμενίας και Ιράν.
Η επώνυμη ελληνική σταφίδα
Η Ελλάδα έχει κατοχυρώσει δύο Προστατευόμενες Ονομασίες Προέλευσης και δύο Προστατευόμενες Γεωγραφικές Ενδείξεις για τη σταφίδα.
ΠΟΠ Κορινθιακή Σταφίδα Βοστίτσα: Παράγεται από την «μαύρη κορινθιακή» ποικιλία σταφυλιού που καλλιεργείται στην Αιγιαλεία. Με σκούρο μαύρο χρώμα, υπέροχο άρωμα και πλούσια γεύση είχε μαγέψει μέχρι και …. τον αυτοκράτορα Αύγουστο. Αποξηραίνεται στον ήλιο με απόλυτα φυσικές πρακτικές και μέσα της κρύβει βιταμίνες, αντιοξειδωτικές ουσίες, διαιτητικές ίνες χωρίς να έχει ίχνος λιπαρών ουσιών.
ΠΓΕ Σταφίδα Ηλείας: Ένας μικρός, ολοστρόγγυλος και πλούσιος σε σάκχαρα ξηρός καρπός που προέρχεται από τους τοπικούς αμπελώνες. Μετά τον τρύγο, που ξεκινά νωρίς τον Αύγουστο, οι ρώγες απλώνονται στον ήλιο, για να χάσουν την περιττή υγρασία και στη συνέχεια διαλέγονται και συσκευάζονται οι πιο όμορφες σταφίδες, για να ταξιδέψουν σε όλη την Ευρώπη όπου είναι περιζήτητη. Έχει την υψηλότερη περιεκτικότητα σε σάκχαρα από κάθε άλλη σταφίδα!
ΠΟΠ Σταφίδα Ζακύνθου: Οι «μικροί πολύτιμοι λίθοι» της Ζακύνθου! Μικρές, μαύρες ρώγες σταφυλιού που γίνονται σταφίδες, με υπέροχη γεύση και μοναδικό άρωμα. Παράγεται τους καλοκαιρινούς μήνες στους πανέμορφους αμπελώνες της Ζακύνθου. Αφού ο καρπός της διαλεχτεί ένας ένας, αποξηραίνεται στον ήλιο με φυσικό τρόπο. Η σταφίδα Ζακύνθου κυκλοφορεί ψιλή, μεσαία και ανάμεικτη και τρώγεται ωμή ή και μαγειρεμένη.
ΠΓΕ Σταφίδα Σουλτανίνα Κρήτης: Μια σταφίδα «ξανθιά», άκρως γοητευτική στην όψη και στην γεύση! Παράγεται στην Κρήτη από σταφύλια λευκά της ποικιλίας Σουλτανίνα που έχουν γλυκιά γεύση, μαλακή και τρυφερή υφή και το σημαντικότερο…. δεν έχουν κουκούτσια. Αφού λιαστεί για αρκετές ημέρες και καθαριστεί, είναι έτοιμη να σας γοητεύσει. Πολυβραβευμένη και πολυταξιδεμένη. Θα τη συναντήσετε στην Ελλάδα, στη Γερμανία, στο Ηνωμένο Βασίλειο, ακόμη και … στην Αυστραλία.