Κρόκος Κοζάνης ή αλλιώς το «χρυσάφι της ελληνικής γης». Καλλιεργείται για πάνω από 300 χρόνια με τον ίδιο παραδοσιακό τρόπο μόνο στην Κοζάνη. Ωστόσο η φήμη του κατάφερε να εξαπλωθεί όχι μόνο σε όλη την Ελλάδα αλλά και σε πολλές άλλες χώρες του κόσμου. Είμαστε σίγουροι ότι θα έχετε συναντήσει τα αποξηραμένα κόκκινα στίγματα του σε καταστήματα που πωλούν μπαχαρικά και βότανα. Και πολύ πιθανόν να έχετε αναρωτηθεί: γιατί κυκλοφορεί μόνο σε μικρές όμορφες και ακριβές συσκευασίες; Γιατί ένα γραμμάριο του κρόκου Κοζάνης ΠΟΠ έχει τιμή που ξεκινά από τα 3 €;
Τα κόκκινα στίγματα του κρόκου Κοζάνης που συναντούμε στην αγορά είναι ένα μικρό μόνο τμήμα του άνθους του κρόκου. Τα άνθη αρχίζουν να εμφανίζονται στα μέσα Οκτωβρίου για 20 έως 25 ημέρες και πρέπει να συλλεγούν γρήγορα. Όλοι στην Κοζάνη γνωρίζουν πως αν δεν μαζέψουν τα λουλούδια το συντομότερο, η ίνα τους θα μαραθεί. Έτσι ξεκινά ένας αγώνας με το χρόνο. Μέσα σε λίγες ημέρες, συνεργεία από άνδρες και γυναίκες, σκυμμένοι επί ώρες μαζεύουν ασταμάτητα τα λουλούδια πριν αυτά προλάβουν να ξανακλείσουν.
Η σοδειά της κάθε ημέρας μεταφέρεται στα σπίτια όπου ξεχωρίζονται τα μωβ πέταλα από τους στήμονες και τα στίγματα. Στη συνέχεια τα στίγματα αποξηραίνονται με δεξιοτεχνία για να διατηρήσουν αναλλοίωτα το χαρακτηριστικό τους χρώμα και άρωμα.
Το μέσο βάρος του κάθε στίγματος είναι περίπου 2 mg δηλαδή 2 χιλιοστά το γραμμαρίου. Γνωρίζοντας ότι ένα άνθος παράγει τρία κόκκινα στίγματα οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι για να συγκεντρώσουμε ένα κιλό στιγμάτων χρειάζεται να συλλεγούν περίπου 150.000 άνθη. Η ποσότητα αυτή είναι εξαιρετικά μεγάλη καθώς ακόμη και οι πιο γρήγοροι εργάτες δεν μπορούν να μαζέψουν περισσότερα από 30.000 άνθη την ημέρα.
Ο κρόκος Κοζάνης ως μπαχαρικό, προσθέτει στα φαγητά το λεπτό του άρωμα, την πικάντικη γεύση και το όμορφο χρώμα του. Ταιριάζει ιδιαίτερα στο ρύζι, αλλά και σε ζυμαρικά και σε σάλτσες. Η φιλοσοφία της χρήσης του μοιάζει μ’ αυτήν ενός ακριβού αρώματος: πάντα στις προτεινόμενες δοσολογίες για να μην αλλοιώσει τη γεύση του φαγητού.
Ωστόσο η χρήση του δεν περιορίζεται μόνο στη μαγειρική. Λόγω των θεραπευτικών ιδιοτήτων που του αποδίδουν, χάρη σε δύο συστατικά του, την πικροκροκίνη και την κροκίνη, ο κρόκος απαντάται στη σύνθεση καλλυντικών ή φαρμακευτικών προϊόντων. Έχει χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία πολλών ασθενειών, κυρίως του καρδιαγγειακού συστήματος, αλλά και γυναικολογικών και οφθαλμικών παθήσεων. Επιπλέον, ανακουφίζει από τον στομαχόπονο, καταπραΰνει τους πόνους των νεφρών, περιορίζει τις γαστραλγίες, τους σπασμούς, τον κοκκύτη και τους νευρικούς κωλικούς. Στις ευεργετικές του δράσεις ξεχωρίζουν επίσης οι αντικαταθλιπτικές, αντιοξειδωτικές, αντιγηραντικές, αντικαρκινικές και αφροδισιακές του ιδιότητες καθώς και η συνεισφορά του στη μείωση της χοληστερίνης και της αρτηριακής πίεσης.
Από το 1971 μέχρι και σήμερα την αποκλειστική ευθύνη της συγκέντρωσης, διαλογής, μεταποίησης, συσκευασίας και εμπορίας του συνόλου της παραγωγής κρόκου την έχει ο Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης ο οποίος απαρτίζεται από 1.000 μέλη.